Od početaka modernog turizma u svijetu Sarajevo je jedna od četiri najveće turističke destinacije na Balkanu, uz Atinu, Istanbul i Dubrovnik… Od godine 1985. u BiH (pa do rata) je bilježeno oko 6 miliona noćenja godišnje, u muzejima je prodavano preko 250.000 ulaznica, a samo Svrzina kuća ih je prodavala preko 50.000 godišnje!? Ali, u godinama agresivnog rata, pa sve do kraja XX stoljeća, turizmu u Sarajevu više nije bilo mjesta.
Procvat i slom BH turizma
Od početaka modernog turizma u svijetu (druga polovina XIX stoljeća), Sarajevo je jedna od četiri najveće turističke destinacije na Balkanu (uz Atinu, Istanbul i Dubrovnik).
Krajem XIX i početkom XX stoljeća, u Sarajevu je poslovalo šest modernih hotela: hoteli “Evropa” (prvi veliki hotel evropskog tipa na južno slovenskim prostorima, izgrađen 1882. godine, prije hotela Quarnero u Opatiji iz 1884. i hotela Imperijal u Dubrovniku iz 1897.), “Central”, “Radecki”, “Rojal”, “Kajzerkrone” i “Imperijal” i na Ilidži tri (hoteli “Austrija”, “Bosna” i “Hungarija”) i dva manja.
Hotel Evropa 1882. godine
Pored modernih hotela smještaj su nudili i neki stari hanovi, dijelom adaptirani prema savremenim potrebama, pa je na kraju ovog perioda u Sarajevu bilo sedam hanova i “domaćih” hotela i to : hotel “Gazi” na Čaršiji, han Kreštalica u Ferhadiji, “Morića han” u Saračima, “Kolubara” han na Čaršiji, hotel “Sarajevo” u Čemaluši, “Besarin han” na Čaršiji i hotel “Hercegovina” na željezničkoj stanici.
Milena Mrazović, autor prvog BH turističkog vodiča
Milena Preindlsberger–Mrazović u vodiču «die Bosnische Ostbahn» kaže, da u Sarajevu od 1892. godine, postoji turističko društvo (Bosanskohercegovački turistički klub). Društvo je na željeznici obezbijedilo popust od 50% za oko 400 članova.
Prema podacima dr. Ive Perića iz knjige “Razvitak turizma u Dubrovniku”, zabilježeno je da su poslije grupe posjetilaca iz Beča (1892. godine) prvi turisti u Dubrovniku bili i grupa od 65 izletnika iz Sarajeva, koji su posjetili grad, polovinom svibnja/maja daleke 1896. godine. Koliko je do sada poznato, to je bilo prvo zabilježeno organizirano putovanje modernih turista iz Sarajeva, a sigurno druga organizirana grupa turista koja je posjetila Dubrovnik.
Hotel Imperial u Dubrovniku – danas Hilton Imperial
Park Ilidža je projektiran i rađen u periodu od 1888. do 1892. godine. U tom periodu je sađen i najljepši drvored u Bosni i Hercegovini, čuvena aleja divljeg kestena i javorolisnog platana u dužini od 3,5 km od banje do Vrela Bosne. Tradicija turističke vožnje fijakerima Velikom Alejom, sa malim prekidima (ratovi), traje u kontinuitetu oko 120 godina i vjeruje se da je u tom smislu jedinstvena u Evropi.
Muhamed Ali-paša, princ od Egipta
Jedan od velikih svjetskih putnika krajem XIX stoljeća je bio Muhamed Ali paša, praunuk Muhameda Alija, osnivača modernog Egipta i brat egipatskog dinasta koji je putovao svijetom kao kulturni ambasador. U knjizi “Ljetno putovanje u Bosnu i Hercegovinu”, opisuje putovanje kroz Bosnu 1900. godine, željeznicom i kočijama. U Sarajevu je odsjeo u hotelu Evropa gdje mu je u jednom trenutku jedan čovjek u hodniku dao vizit kartu na kojoj je pisalo Husein Olmutz Paša – prevodilac. Hamdija Kreševljaković je kasnije utvrdio da se radilo o Huseinu Pašaliću, prvom poznatom turističkom vodiču u Sarajevu.
Sarajevski “konjski tramvaj” iz 1884. zamjenjen je električnim (1895.), kada je grad dobio električnu rasvjetu ulica
Ta mi je kartica bila od velike koristi – zabilježio je Muhamed Ali paša, jer su na poleđini bile odštampane turističke atrakcije koje je valjalo po preporuci neizostavno posjetiti i to: prvo – Antikhana (Zemaljski muzej koji se u tim vremenima nalazio pored Katedrale), drugo i treće – Begova džamija i turbe, četvrto – Šerijatska škola, peto – Fabrika ćilima, šesto – Stara srpska crkva, sedmo – Bazar, osmo – Fabrika duhana Sarajevo, deveto – derviški zikr, deseto – Kursiluk (vjerovatno Kuršumlija), jedanaesto – Kozija ćuprija.
Prva moderna turistička agencija na južnoslovenskim prostorima pod imenom “Putnik” osnovana je 24. juna 1923. godine, u Sarajevu, u ulici Ferhadija 4, kao Zadruga za saobraćaj i promet stranaca – arhiva Akcionarskog turističkog društva Putnik AD Beograd, Dragoslava Jovanovića 1. Licenca broj 1… Poslije izmjene pravila poslovanja do kojih je ubrzo došlo iz administrativnih i “formalnih razloga”, na novoj osnivačkoj skupštini 16. oktobra 1923. godine, u Beogradu, Putnik je postao akcionarsko društvo i preimenovan je u Društvo za saobraćaj putnika i turista u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Iste godine zvanično se otvaraju poslovnice u Sarajevu, Beogradu, Zagrebu i Ljubljani.
Najveća izložba ikada organizirana na prostoru ex Jugoslavije
I pored strategije razvoja bivše države da se u BiH razvija industrija i rudarstvo, u Sarajevu se održavaju sportski i kulturni događaji svjetskog značaja.
Međunarodni sajam turizma i sporta u Sarajevu je manifestacija koja je djelovala od 1969. godine, odnosno od otvaranja KSC Skenderije. Izložba «Umjetnost na tlu Jugoslavije od prahistorije do danas» je sigurno bila najveća i najposjećenija izložba koja je ikada organizirana na tlu ex Jugoslavije. Interesantno je da je broj prodanih ulaznica na ovoj izložbi bio vrlo blizu broja prodanih ulaznica za Olimpijske igre u Sarajevu. Svi eksponati izložbe su sačuvani i vraćeni vlasnicima.
Na sesijama Internacionalne turističke berze koja je djelovala od 1974. godine, prisustvovalo je po pravilu preko 1.000 učesnika i preko 400 akreditiranih novinara.
Katarina Witt, šampionka u umjetničkom klizanju ponovo (2016.) u svom Sarajevu
Olimpijski komitet i Turistički savez ex Jugoslavije formirali su 1982. godine Konzorcijum sastavljen od deset najvećih agencija i to: «Atlas» iz Dubrovnika, «Dalmacijaturist» iz Splita, «Generalturist» iz Zagreba, «Kompas» iz Ljubljane, «Putnik» iz Beograda, «Centrotours» iz Beograda, «Intertours» iz Skoplja te «Mladostbih – OTAS», «Unis tours» i «Olimpik tours» iz Sarajeva. Osnivački ulog za članove je bio 300.000 DM pojedinačno, koji je vraćen uz znatan profit.
Olimpijske igre u Sarajevu posjetilo je preko pet hiljada američkih građana, oko 19.000 inostranih i 33.000 domaćih turista, a registrovano je oko 328.000 noćenja i 40 hiljada izleta. Konzorcijum Zoitours je plasirao (preko turističke agencije OTAS) 120.000 ulaznica za inozemne turiste, 296.000 za domaće i 105.000 za goste i akreditovana lica (ukupno preko 520.000 ulaznica). Vrijeme dok je postojao Konzorcijum Zoitours je vrijeme najveće slave turizma svih vremena u Bosni i Hercegovini.
Pokušaji povratka vrijedni divljenja
Već 1985. godine, u Bosni i Hercegovini je zabilježeno oko 6 miliona noćenja. Broj prodanih ulaznica u muzejima u gradu je bio preko 250.000, a Svrzina kuća je imala preko 50.000 prodanih ulaznica!?
Turistički slom ili potpuni kolaps turizam doživljava 1991. godine, kada je nastao rat. U tim žalosnim godinama pa sve do kraja XX stoljeća turizmu u Sarajevu više nije bilo mjesta. Ratnu agresiju susjednih zemalja, razaranja, pljačke, pogibije, raseljavanja, mehanički priliv ruralnog stanovništva … pratile su, do današnjih dana, sabotaže instaliranih izvođača radova i potpuna dezorijentiranost vladajućih poslijeratnih elita.
Grad u kojem su se susrele i udružile kulture juga i sjevera Evrope, zapadnog i istočnog hrišćanstva, islama i judaizma, ali i imperije evropske historije, ulazi kao rekonvalescent na velika vrata u treći milenij, ponovo kao svjetski poznata turistička destinacija, ali ovaj put sa znatno uvećanim turističkim kapitalom. Na žalost, organizacioni kapaciteti grada su i dalje veoma skromni.
Lijepo bi bilo imati viziju: Sarajevo grad kulture ili Sarajevo sajamski grad ili Sarajevo kongresni centar, Grad internacionalne turističke berze, Grad festivala, Grad mladih i aktivnosti na otvorenom… A zašto ne, razvijati to sve zajedno kao ozbiljnu privrednu granu koja će uposliti domaće ljude i domaće privredne kapacitete i time obezbijediti razvoj?
Djelatnici u turizmu namjeravaju da skromno obilježe slijedeću godinu, kao godinu podsjećanja na slavnu turističku historiju grada Sarajeva.
KOLUMNA IZ ARHIVE – Objavljeno 27.08.2011. u 19,15h na DEPO PORTAL
Upoznajte svijet oko nas 